شیوع حاملگی خارج رحمی در دهه گذشته در ایران افزایش داشته است و درمان ناباروری یک عامل خطر برای آن محسوب میشود. بارداری خارج از رحم علت اصلی مرگ و میر ناشی از بارداری در سه ماهه اول است. میزان مرگ و میر ناشی از این عارضه، حدود ۱۰ برابر زایمان طبیعی و ۵ برابر سقط جنین است. همچنین این نوع بارداری، اثر منفی بر روی وضعیت روانی مادر دارد.
بارداری خارج از رحم چیست؟
حاملگی با یک تخمک بارورشده شروع میشود. به طور معمول این تخمک به لایه داخلی رحم می‌چسبد. بارداری خارج از رحم زمانی اتفاق می‌افتد که یک تخمک بارورشده در خارج از حفره اصلی رحم لانه‌گزینی و رشد کند. حاملگی خارج از رحم، اغلب در لوله‌های فالوپ رخ می‌دهد. این لوله‌ها تخمک‌ها را از تخمدان به رحم منتقل می‌کنند. به این حالت حاملگی لوله‌ای هم گفته میشود.
زنده ماندن جنین؟
البته حاملگی خارج رحمی در نواحی دیگر مانند تخمدان، حفره شکمی یا قسمت پایین رحم (دهانه رحم) هم رخ می‌دهد. این نوع بارداری به طور طبیعی نمی‌تواند ادامه یابد زیرا تخم بارور شده نمی‌تواند زنده بماند. در صورت عدم درمان، بافت در حال رشد باعث خونریزی شدید و یک عامل تهدید کننده زندگی مادر میشود.
علت بارداری خارج از رحم
دلیل این نوع حاملگی مشخص نیست. با افزایش سن، احتمال وقوع این نوع بارداری هم بیشتر میشود. خانم‌های بالای ۳۵ سال بیشتر از زنان جوان در معرض خطر هستند. در برخی موارد، شرایط زیر با حاملگی خارج از رحم مرتبط است.
- بارداری خارج از رحم قبلی
- سابقه بیماری التهابی لگن (PID)
- جراحی روی لوله‌های فالوپ یا سایر اندام‌های لگن
- سابقه ناباروری
- آندومتریوز
- درمان ناباروری با IVF
- عفونت‌های مقاربتی
- پیشگیری از بارداری با IUD
- سیگار کشیدن
شایع‌ترین علائم بارداری خارج از رحم
اغلب اوقات، حاملگی خارج رحمی در هفته‌های اول بارداری اتفاق می‌افتد. حتی ممکن است ندانید که باردار هستید و متوجه هیچ مشکلی نشوید. اولین علائم بارداری خارج رحمی عبارتند از:
- خونریزی خفیف واژینال و درد لگن
- نارحتی معده و استفراغ
- گرفتگی شدید شکم
- درد در یک طرف بدن
- سرگیجه یا ضعف
- درد در شانه، گردن یا راست روده (رکتوم)
علائم اورژانسی
حاملگی خارج از رحم می‌تواند باعث ترکیدن یا پارگی لوله فالوپ شود. علائم اورژانسی شامل درد شدید است که گاهی اوقات با خونریزی شدید همراه است. اگر خونریزی شدید واژینال همراه با سرگیجه، غش یا درد شانه دارید، همچنین اگر شکم درد شدید بخصوص در یک طرف دارید، فورا به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص حاملگی خارج از رحم
با معاینه فیزیکی نمی‌توان بارداری‌های خارج از رحم را تشخیص داد. درصورتی که پزشک احتمال این بارداری را بدهد، آزمایش خون و ادرار و سونوگرافی را تجویز می‌کند. حاملگی خارج از رحم معمولا در سه ماهه اول بارداری مشاهده و اغلب در هفته هشتم بارداری کشف میشود.
آزمایش خون و ادرار
بررسی سطح هورمون hCG و پروژسترون از طریق آزمایش ادرار و خون امکان‌پذیر است که البته آزمایش خون می‌تواند حتی در مواردی که سطح hCG بسیار پایین است، نتایج قطعی را ارائه دهد. اگر سطح hCG شما پایین باشد، این آزمایش چند روز دیگر برای تأیید افزایش یا عدم افزایش سطح هورمون دوباره انجام میشود. اگر سطح هومون hCG افزایش پیدا نکرده بود و کیسه حاملگی در سونوگرافی دیده نشود، می‌تواند نشانه حاملگی خارج از رحم یا سقط شدن جنین باشد.
سونوگرافی ترانس واژینال
برای نظارت بر رشد جنین، گوش دادن به ضربان قلب آن و بررسی بارداری خارج رحمی و سایر مشکلات احتمالی از سونوگرافی واژینال استفاده میشود. در این سونوگرافی پس از خالی کردن مثانه، مبدل یا پروب وارد واژن میشود و پزشک به کمک آن می‌تواند وجود یا عدم وجود ساک حاملگی را ببیند. در صورتی که در حین معاینه واژن در ناحیه لگن احساس درد وجود داشته باشد و پزشک کیسه حاملگی را نبیند، احتمال بارداری خارج از رحم زیاد است.
درمان بارداری خارج از رحم
حاملگی خارج از رحم نیاز به درمان فوری دارد تا از آسیب به لوله فالوپ، سایر اندام های حفره شکمی، خونریزی داخلی و مرگ جلوگیری شود. روش‌مختلفی برای درمان وجود دارد. پزشک ممکن است در بعضی موارد، دارویی را برای جلوگیری از رشد بارداری پیشنهاد دهد. در موارد شدیدتر ممکن است از روش جراحی استفاده کند.
درمان دارویی
پزشک در این حالت برای جلوگیری از توده نابجا، چندین دارو را تجویز می‌کند. مهم‌ترین آن متوترکسات است و به عنوان یک داروی سقط‌کننده استفاده میشود. متوترکسات با متوقف کردن رشد سلول‌های جنینی، بارداری را خاتمه می‌دهد. از عوارض مصرف آن درد ناحیه شکم و لگن، احتمالا تهوع و استفراغ و خونریزی از واژن می‌باشد. این گزینه نسبت به جراحی کمتر تهاجمی است و برای بررسی سطح هورمون hCG باید همچنان تحت نظر پزشک باشید. حداقل تا سه ماه بعد از مصرف دارو، نمی‌توانید باردار شوید.
جراحی لاپاراسکوپی
زمانی که اندازه جنین بزرگ نباشد و به لوله‌های رحمی آسیبی وارد نکرده باشد، از جراحی به روش لاپاراسکوپی استفاده میشود. در این روش ۴ برش کوچک روی شکم و زیر ناف ایجاد و ابزاری شبیه تلسکوپ به نام لاپاراسکوپ وارد آنها میشود. چنانچه آسیب کم باشد و رفع بارداری خارج رحمی از طریق برش کوچک صورت گیرد، اصطلاحا سالپنگوتومی نامیده میشود. اما لگر هنگام لاپاراسکوپی لوله رحمی هم برداشته شود به آن سالپنژکتومی گفته میشود. دوره نقاهت بسیار کوتاه، درد کمتر، عدم ایجاد چسبندگی و دقت بیشتر جراح از مزایای لاپاراسکوپی است. بعد از جراحی میزان HCG خون همچنان اندازه‌‌گیری میشود.
جراحی شکمی یا لاپاراتومی
جراحی باز یا لاپاراتومی زمانی ارجحیت دارد که علائم حیاتی بیمار پایدار نباشد. در صورت آسیب زیاد لوله‌های فالوپ، جنین و کلیه نسوج آسیب‌دیده با ایجاد برش‌های بزرگتر روی شکم برداشته می‌شوند. اگر لوله‌های رحمی به طور کامل خارج شوند (سالپنژکتومی) بر توانایی بارداری در آینده تاثیر منفی می‌گذارد. بنابراین تشخیص حاملگی خارج رحمی اهمیت بالایی دارد. دوره نقاهت در این جراحی حدود شش هفته است.
