همه افراد اصلی‌ترین عملکرد کلیه را دفع سموم و مایعات اضافی موجود در بدن می‌دانند. اما کلیه‌ها نقش مهمی در فرآیندهایی نظیر کنترل فشار خون با آزاد کردن هورمون‌ها، کنترل تولید گلبول‌های قرمز خون، سوخت و ساز کلسیم و استخوان‌ها، کنترل سیستم اسید و باز بدن دارند. گاهی اوقات در عملکرد کلیه اختلال ایجاد میشود و دفع پروتئین از کلیه یا بیماری پروتئینوری صورت می‌گیرد. از آنجا که بدن برای ساختن ماهیچه‌ها و استخوان‌ها، حفظ گردش مایعات در بدن و مبارزه با عفونت‌ها نیاز به پروتئین دارد، در این مقاله به بررسی مشکل دفع پروتئین از کلیه می‌پردازیم.
دفع پروتئین چیست؟
یکی از ناهنجاری‌های کلیوی، پروتئینوری یا دفع پروتئین از ادرار است. رگ‌های خونی کوچکی در کلیه‌ها به نام گلومرول وجود دارد. گلومرول مانند صافی عمل می‌کند و پروتئین‌های بزرگ‌تر پلاسما را در داخل خون نگه می‌دارد. با آسیب دیدن گلومرول در کلیه، پروتئین از صافی عبور و وارد ادرار میشود. نقش پروتئین در پدیده باز جذب مواد مورد نیاز اعضای بدن بسیار زیاد است. بنابراین با دفع پروتئین، در سوخت و ساز بدن اختلال ایجاد میشود. البته روزانه حدود ۱۵۰ میلی‌گرم آلبومین و پروتئین‌های دیگر از کلیه دفع می‌شوند. در صورتی که مقدار پروتئین دفع شده از ادرار بالاتر از این باشد، میتوان گفت که فرد به دفع پروتئین از ادرار مبتلا شده است.
علت دفع پروتئین از کلیه چیست؟
برخی از ویژگی‌ها و عوامل باعث ابتلا افراد به دفع پروتئین در ادرار میشود. افراد بالای ۶۰ سال، افراد چاق یا دارای اضافه وزن و همچنین داشتن سابقه خانوادگی بیماری کلیوی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پروتئینوری هستند. دلایلی که منجر به دفع پروتئین می‌شوند، عبارتند از:
- کم آبی بدن
- فشار خون بالا
- دیابت
- گلومرولونفریت (التهاب گلومرول‌ها)
- بیماری مزمن کلیوی
- بیماری‌های خود ایمنی (لوپوس، نفروپاتی ایمونوگلوبین آ، سندرم گودپاسچر)
- پره اکلامپسی (مسمومیت حاملگی)
انواع پرتئینوری
باتوجه به شرایط جسمانی فرد، فرآیند دفع پروتئین از طریق ادرار به چهار دسته تقسیم‌بندی میشود.
- پروتئینوری گذرا
شایع‌ترین نوع پروتئینوری بخصوص در کودکان است که معمولا بدون درمان خوب میشود. عواملی مانند فشار خون، عفونت‌های ادراری، کم‌آبی شدید و حالت‌های هیجانی باعث این نوع از دفع پروتئین در ادرار می‌شوند.
- پروتئین آوری مداوم
بعضی از افراد بیماری خارجی دارند که باعث دفع پروتئین میشود. کلیه این افراد بازدهی کاملا نرمال، همچنین شرایط رسوب ادرار و فشارخون نرمالی هم دارند. کمتر از ۵۰۰ میلی‌گرم آلومین در این افراد دفع میشود و معمولا ادم قابل توجهی هم در آنها مشاهده نمی‌شود.
- پروتئینوری ارتواستاتیک
به این نوع پروتئینوری وضعیتی هم گفته میشود که بیشتر در افراد زیر ۳۰ سال و بلند قد وجود دارد. علت آن ناشناخته است. این افراد زمانی که خواب هستند یا دراز کشیده‌اند، پروتئینی دفع نمی‌کنند ولی زمانی که ایستاده‌اند، پروتئین وارد ادرار میشود. به مرور زمان و با افزایش سن پروتئینوری ارتواستاتیک برطرف میشود.
• پروتئینوری مداوم
زمانی که بیش از ۵۰۰ گرم پروتئین از طریق ادرار دفع شود، پروتئینوری مداوم اتفاق می‌افتد. علت آن بیماری‌های شدید گلومرول است. این نوع دفع پروتئین، ناهنجاری‌هایی مانند کست‌های گلبول قرمز و بدشکلی این نوع سلول‌های خونی، هیپرلیپیدمی، لیپیداوری، ایجاد فشار خون و عملکرد نامناسب و غیرعادی کلیه‌ها را بوجود می‌آورد.
نحوه تشخیص دفع پروتئین از کلیه
ساده‌ترین راه تشخیص پروتئینوری، آزمایش ادرار است که به صورت سریع با دیپ استیک قابل انجام است. در این روش یک نوار کاغذی مخصوص را در نمونه ادرار فرو می‌برند. درصورتی که پروتئین ادرار زیاد باشد، رنگ نوار به آبی تغییر می‌کند. گاهی اوقات بجای جمع‌آوری ۲۴ ساعته ادرار، مقدار آلبومین را با مقدار کراتینین مقایسه می‌کنند و می‌تواند یک پارامتر مناسب برای تشخیص وضعیت کلیه‌ها باشد. در صورتی که برای هر گرم کراتینین، بیش از ۳۰ میلی‌گرم آلبومین وجود داشته باشد، درمان بصورت جدی باید پیگیری شود. زیرا نشانه خطر است. بنابه دستور پزشک ممکن است آزمایش ادرار تکرار شود. به طور کلی آزمایش‌های زیر برای این بیماری تجویز میشود:
- سی تی اسکن و سونوگرافی
- بیوپسی کلیه
- آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح کراتینین (مواد زائد شیمیایی)
- آزمایش خون برای تخمین میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR)
- آزمایش خون برای اندازه‌گیری تمام پروتئین‌های سرم
- الکتروفورز پروتئین ادرار
- آزمایش خون ایمونوفیکساسیون
- آزمایش‌های لازم برای دفع پروتئین بیش از ۳۰۰ میلی‌گرم در روز
بیشتر بخوانید: علت ایجاد دیابت چیست؟
علائم و نشانه های دفع پروتئین در ادرار
در مرحله ابتدایی بیماری فرد، ممکن است متوجه علامت خاصی در بدن خود نشود، به همین دلیل تنها آزمایش ادرار می تواند برای تشخیص دفع پروتئین در ادرار و علائم بیماری کلیوی بکار برده شود. به علاوه پروتئینوری، بیماری کلیوی دارای علائم زیر است:
- تکرر ادرار
- ادرار کف مانند
- خستگی
- تورم دست، پا و صورت
- تنگی نفس
- مشکلات خواب
- پوست خشک
- تهوع و استفراغ
- عدم تمرکز
- حس مزه آهن در دهان
- سکسکه های مکرر
برای بانوان باردار وجود پروتئین در ادرار نشان دهنده بیماری پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری می باشد که این بیماری برای افراد باردار خطرناک بوده و منجر به فشار خون بالا در آنها می شود که در موارد خطرناک منجر به بستری فرد در بیمارستان و یا مراقبت های پزشکی می باشد. از علائم دیگر این بیماری برای مادران باردار درد شکم، تهوع، تغییرات بینایی، کاهش ادرار و تنگی نفس است.
آزمایش دفع پروتئین چگونه می باشد؟
این نوع آزمایش دفع پروتئین در ادرار بوسیله تستی به نام آنالیز انجام می شود که در این تست میتوان سطح پروتئین موجود در ادرار را اندازه گیری کرد. در مواقعی که در تست آنالیز ادرار، پروتئین یافت شود، آزمایش دیگری برای تشخیص بیماری کلیوی درخواست می شود. بطور معمول دفع ۱۵۰ میلی گرم پروتئین در ادرار ۲۴ ساعته طبیعی می باشد و مقادیر بالاتر آن غیر طبیعی محسوب می شود. آزمایش خون به منظور اندازه گیری میزان فیلتراسیون گلومرولی انجام می شود که نشان دهنده میزان مواد دفعی کلیه ها بوده که به چه میزان این مواد را فیلتر می کنند.
تست های بیشتر به منظور تشخیص دقیق تر استفاده از مواردی مانند سونوگرافی، CT اسکن، بیوپسی یا نمونه برداری از کلیه می باشد. در آزمایش پروتئین میزان آلبومین و کراتینین که یک نوع آمینو اسید در ادرار می باشد، سنجیده می شود. زمانیکه میزان ۳۰ میلی گرم بر گرم نسبت آلبومین به کراتینین برای بیشتر از دو مرتبه در طول دوره ۳ ماهه بیشتر باشد، نشان دهنده یک بیماری کلیوی است.
میکرو آلبومینوری به دفع پروتئین با مقدار کم تر در ادرار گفته می شود. در افراد دیابتی بطور سالانه یک یا دو بار آزمایش جهت میکرو آلبومینوری انجام شده که در صورت مثبت بودن، نشانه های اولیه صدمه به کلیه ها و آسیب دیابت می باشد. میکرو آلبومینوری ممکن است توسط بیماری های قلبی خطرناک، فشار خون بالا و لخته های خونی ایجاد شود که در صورت مثبت بودن مقادیر غیر طبیعی پروتئین در ادرار، آزمایش هایی برای اندازه گیری سطح کلسترول، قند خون و فشار خون برای پیدا کردن بیماری های محتمل دیگر، انجام می گیرد.
پروتئین هایی که درون عروق قرار دارند مسئول حفظ فشار اسمزی درون عروق می باشند و در صورت دفع پروتئین، فشار اسمزی داخل عروق نیز کاهش یافته و منجر به نشت مایع به درون فضای میان بافتی شده که ادم یا ورم در بافت های شل مانند پف زیر چشم ها می شود و همچنین ادم اندام تحتانی در بدن را به همراه دارد.
راه های پیشگیری از دفع پروتئین
در مواقعی که در خطر دفع پروتئین از کلیه ها هستید با پزشک خود در این باره مشورت نمایید. در این بین می توانید موارد زیر را جهت پیشگیری از این عارضه انجام دهید:
- رژیم غذایی خود را با توجه به توصیه های پزشکتان متعادل نمایید
- انجام منظم آزمایش خون و ادرار
- مصرف مقدار زیادی فیبر، تا ۵۵ گرم در هر روز و به شکل غلات سبوس دار، سبزیجات تازه و مکمل های غذایی
- کنترل فشار خون و دیابت در صورت مبتلا بودن به آن و کنترل این بیماری با رعایت غذایی و مصرف داروهایتان. این دو بیماری ریسک ابتلا به این عارضه را در شما بالا برده و می توانید با رعایت رژیم غذایی سالم، ورزش مرتب و مصرف داروها، از ایجاد این مشکل جلوگیری نمایید.
درمان دفع پروتئین در ادرار
از آنجا که دفع پروتئین از کلیه نشانه بیماری دیگری است، بنابراین در درجه اول باید آن بیماری درمان شود. البته اگر پروتئینوری خفیف باشد، نیاز به درمان ندارد. افراد مبتلا به دیابت و فشارخون باید داروهای مخصوص خود را مصرف کنند. پزشک باتوجه به نوع بیماری افراد ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:
- آنتی بیوتیک‌ها
در صورتی که عفونت عامل دفع پروتئین از کلیه باشد، آنتی‌بیوتیک بصورت قرص یا وریدی تجویز میشود. این دارو طبق دستور پزشک بصورت کامل باید مصرف شود.
- انسولین
سطح گلوکز خون توسط انسولین تنظیم میشود. معمولا به بیمار برای نارسایی کلیوی، ازوتمی ناشی از دیابت و سطح قند خون بالا انسولین داده میشود. اگر قند خون به خوبی کنترل نشود، پزشک ممکن است همراه انسولین داروی ضد دیابت خوراکی هم تجویز کند.
درمان سریع دفع پروتئین از کلیه
سیگار کشیدن با بدتر شدن دفع پروتئین از ادرار و پیشرفت سریع تر بیماری مزمن کلیه در ارتباط است. بنابراین با قطع کردن سیگار در اسرع وقت به درمان سریع پروتئینوری کمک کنید. تغییر رژیم غذایی، مصرف زیاد آب و سرکه انگبین، خوردن ماهی و ورزش کردن هم جزء برنامه درمانی سریع این بیماران است.
چه افرادی مستعد به دفع پروتئین در ادرار می باشند؟
عواملی منجر به احتمال حضور پروتئین در ادرار می باشد که از جمله آن موارد زیر می باشد:
- سن بالای ۶۵ سال
- چاقی
- سابقه خانوادگی بیماری کلیوی
- در بعضی از افراد میزان پروتئین در حالت ایستاده بیشتر از حالت دراز کشیده می باشد که این عارضه دفع پروتئین در ادرار ارتواستاتیک می باشد
- نژادهایی مانند نژاد آفریقایی آمریکایی، بومی آمریکایی، اسپانیایی یاجزیره نشین های اقیانوس آرام
رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به پروتئینوری
توجه کنید که رژیم غذایی جایگزینی برای توصیه‌های پزشکی نیست. هر زمان متوجه شدید که در مرحله اول دفع پروتئین از کلیه قرار دارید، تغییراتی را در سبک زندگی خود بوجود آورید.
- کنترل فشارخون تحت تاثیر رژیم غذایی و دارو است. کاهش مصرف غذاهای پرسدیم و پرنمک منجر به کاهش فشارخون میشود.
- یکی از نگرانی‌های افراد دیابتی قند خون بالا است. به همین منظور در رژیم غذایی خود غذاهای پر فیبر و کم قند را در نظر بگیرید.
- افرادی که در مراحل اولیه ابتلا به دفع پروتئین هستند، باید مصرف پروتئین را کاهش دهند مقدار توصیه شده روزانه ۰.۸ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. کمتر گوشت قرمز بخورید، درعوض مرغ بدون چربی و غذاهای دریایی استفاده کنید.
- کلسترول بالا و تری گلیسیرید اغلب در افراد مبتلا به اختلالات کلیوی وجود دارد. بنابراین به میزان چربی و کلسترول مصرفی خود در رژیم غذایی دقت کنید. از چربی‌های سالم مانند روغن آووکادو، روغن زیتون یا کانولا و آجیل‌ها استفاده کنید.
- خوردن غذا در بیرون از خانه بخصوص خوردن فست‌فودها را محدود کنید. بیشتر از غذاهای حاوی آنتی‌اکسیدان مانند میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ، حبوبات، آجیل، لبنیات کم چرب یا بدون چربی استفاده کنید. به طور کلی غذاهای فرآوری شده کمتری مصرف کنید به ویژه آنهایی که فسفر پنهان دارند.
- مصرف الکل را کاهش دهید.
- برخی از مکمل‌های گیاهی به کلیه‌ها آسیب وارد می‌کنند، بنابراین بدون تجویز و تایید پزشک از مصرف آنها خودداری کنید.
دفع پروتئین خطرناک است؟
اگر دفع پروتئین در ادرار ادامه پیدا کند و هر روز مقدار زیادی از پروتئین توسط ادرار از بدن دفع شود، عوارض مهمی را به دنبال خواهد داشت که از مهم ترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش احتمال ابتلا به عفونت در بدن
- ادم ریه یا تجمع شدید آب در ریه ها و تنگی نفس
- خطر ایجاد لخته در وریدها و شریان های بدن به ویژه وریدهای کلیوی
- آسیب به کلیه ها به دنبال کاهش حجم داخل عروق
- خطر افزایش بیماری های قلبی و عروقی
- با وجود عوارض متعدد این بیماری، تشخیص زودرس و به موقع آن می تواند به پیشگیری از خطرات ناشی از این بیماری کمک نماید.
